Het begon als gebbetje, nu maakt een DNA-onderzoek van Zeelst en Meerveldhoven een ‘voorbeelddorp’.
Het DNA van een Brabants dorp
Zo’n studie die begint met een simpele vraag, maar zich snel als een olievlek uitbreidt. Het DNA-onderzoek dat de Veldhovense heemkundekring doet, is er een typisch voorbeeld van. De oorspronkelijke vraag is beantwoord: inwoners van de wijken Zeelst en Meerveldhoven stammen waarschijnlijk niet af van de Kelten. Maar klaar is het project nog lang niet. De studie, Zeelster Slag genoemd, begon twee jaar geleden met een wild verhaal. De inwoners van de twee dorpen – nu onderdeel van Veldhoven – zouden niet afstammen van Germanen maar van Kelten. Die mythe zong rond, Zeelst Schrijft Geschiedenis wilde er korte metten mee maken. De heemkundekring kreeg de kans om, gesteund door de wetenschap, een grootscheeps DNA-onderzoek op touw te zetten. Een aantal zorgvuldig geselecteerde mensen werd hiervoor gevraagd wangslijm af te staan.
“Tot nu toe hebben we geen Kelt gevonden”, zegt Annelies van Bronswijk, emeritus-hoogleraar aan de TU/e. Dankzij haar medewerking is er geld voor de studie. Daarmee is tot dusver van zo’n 45 mensen wangslijm afgenomen – wat al met al zo’n 150 tot 200 euro per keer kost. Het gaat hier om personen die herleidbaar zijn naar een lijst met zo’n 130 achternamen. Die zijn van mensen die rond 1650 in Zeelst of Meerveldhoven – toen samen één parochie – woonden of er hun kinderen lieten dopen. Sommige Kelten hebben volgens Van Bronswijk een andere mutatie in het y-chromosoom dan Germanen. Dat werd tot dusver niet gevonden. “We hebben nog niet al het DNA-materiaal bestudeerd”, zegt ze. “Maar de kans lijkt klein dat we hier nog een Kelt vinden.” Wel breidde het project zich gaandeweg uit. Zo is onderzocht of inwoners van beide kerkdorpen anders zijn dan mensen in hun omgeving. De mannen in elk geval niet, zo bleek na een vergelijking getrokken met Vlaams studiemateriaal. Van vrouwen moet eerst nog studiemateriaal worden verzameld.
Jan Bressers, Annelies van Bronswijk en Jac van Lieshout doen stamboomondenrzoek in Veldhoven. Foto lrene Wouters
Afrika en Azië
De volgende stap is het bevolkingsverloop. Tot millennia terug wordt nagegaan wanneer mensen hier zijn gekomen en waarvandaan. Daarvoor wordt de hele familielijn van de onderzochte personen gevolgd. Bij vrouwen gebeurt dat aan de hand van zogeheten mitochondriën, die functioneren als een soort energiecentrales van een cel. Bij mannen wordt het y-chromosoom uit het DNA gebruikt. De conclusies zijn even logisch als verbazingwekkend, want de huidige Veldhovenaren vinden hun oorsprong vooral in Afrika en Azië. “Vooral via oorlogen verplaatsten ze zich”, zegt Van Bronswijk “Maar er is bijvoorbeeld ook iemand uit Scandinavië bij.” Eén van haar eigen voormoeders kwam uit Zeelst, dus ze ging ook haar eigen lijn na. “Die mensen woonden 10.000 jaar terug rond de Pyreneeën”, vertelt ze
verwonderd.
Feministisch als ze is, verbaast ze zich over de werkwijze die gebruikelijk is bij stamboomonderzoek. “Dat gaat allemaal via mannelijke lijnen, ook als het startpunt een vrouw is.” In dit geval maakt Van Bronswijk er dan ook een sport van ook de vrouwelijke lijnen na te pluizen. “Dochter, moeder, oma dus. En niet dochter, vader, opa.” Wat begon als gebbetje, leidt nu gaandeweg tot een zeldzaam onderzoek waaraan veel waarde wordt gehecht. “Dit volkje dient straks als voorbeeldgemeenschap voor de hele Kempen”, weet de biologe. Dat wekt nieuwsgierigheid bij haar collega’s en genealogen. De eerste conclusies zijn vorig jaar gedeeld tijdens een congres over stamboomonderzoek in Oslo. “Vooral in België willen onderzoekers ons werk graag gebruiken.”
Frank van der Maden en Annelies van Bronswijk. Foto I. Wouters.
Vreemdgaan
Hoewel de bodem van de portemonnee in zicht komt, is de studie nog niet af. Vanuit haar eigen specialisme wil Van Bronswijk nog van alles nagaan, met hulp van de Eindhovense stadsarcheoloog Nico Arts. Waarvan de inwoners van Zeelsten Meerveldhoven leefden, wat ze aten en wat ze verhandelden zijn daarbij slechts enkele van haar vragen. Voor ze die mag afvuren, moeten de personen die wangslijm afstonden toestemming geven voor verder onderzoek. Over een jaar vindt in Glasgow het volgende congres plaats, dan wil Van Bronswijk met nieuwe resultaten komen. Die verwerkt ze ook in wetenschappelijke publicaties. De heemkundekring gebruikt de informatie op een speciale website over het project en wellicht later in een boek. Het onderzoek kostte tot nu toe zo’n 13.000 euro, of alles nog lukt met het geld dat over is, is zeer de vraag. “Daarna moeten we maar crowdfunding gaan doen.” Want wensen zijn er nog genoeg. Zoals het inzamelen van meer DNA en het tekenen van nieuwe familiewapens voor al die mensen van wie hun afkomst bekend is geworden. En bij studies als deze heb je altijd leuke bijvangst. Zoals de ontdekking dat eeuwen geleden 3 % van de mannen in deze gemeenschap vreemdging.
Mensen gezocht
Voor het genealogisch onderzoek zoekt heemkundekring Zeelst Schrijft Geschiedenis nog een aantal personen. Het gaat om afstammelingen van oorspronkelijke bewoners van Zeelst en Meerveldhoven, zoals die staan vermeld in het doopboek van circa 1650. Het gaat hierbij om mannen die van vader op zoon, of vrouwen die van moeder op dochter afstammen van onderstaande echtparen.
Specifiek gaat het om ‘vader op zoon nazaten van’:
- Antonius Johannes Bazelmans (geboren: Woensel 1910) en Johanna M. van Gulick (geboren: Woensel 1913)
- Martinus (Tiny) van Helmont (geboren: Veldhoven 1926) en Ardina (Diny) van der Heijden (geboren: Eindhoven 1928)
- Henricus Arnoldus Louwers (geboren: Eindhoven 1930) en Toos Loijen
- Wilhelmus Antonius Maria Louwers (geboren: Eindhoven 1926) en Mieke Beelen
- Franciscus Hubertus Tops (geboren: Stratum 1886) en Petronella van de Ven (geboren: Woensel 1887)
Specifiek gaat het om ‘moeder op dochter’ nazaten van:
- Johannes Jacobus Camps (geboren: Eindhoven 1880) en Elisabeth Cornelia Schampers (geboren: Gestel 1881)
- Adrianus Hubertus Jorissen (geboren: Woensel 1909) en Laurentia Aldegonda Driedonks (geboren: Stratum 1915)
- Cornelis Josephus (Cor) van Luijt (gedoopt: Stratum 1905) en Maria Cornelia (Marietje) Verbakel (geboren: Strijp 1906)
- Johannes Franciscus de Rooij (geboren: Tongelre 1904) en Hendrina Wilhelmina van den Boomen (geboren: Stratum 1905)
- Josephus van den Wildenberg (geboren: Zeelst 1896) en Elisabeth Smulders (geboren: Veldhoven 1893)
Wie zich in de omschrijvingen herkent, kan contact opnemen met Jac van Lieshout, tel. 040-2538271 of e-mail jacvanlieshout@onsbrabantnet.nl
Niet bang zijn
Wie DNA afstaat, hoeft niet bang te zijn dat dat wangslijm voor andere doelen wordt gebruikt. Het DNA wordt allemaal bewaard onder de naam van Annelies van Bronswijk, een aan National Geographic gelieerd laboratorium analyseert het. Deelnemers krijgen hun eigen stamboom.
Op de website van het project volgen later nog meer namen van mensen die worden gezocht.
Olga van Lierop – Eindhovens Dagblad – 22 september 2015
