Lezing

Boter bij de sigaar

zondag 29 januari 2012 om 14.00 uur
Over de boter- en sigarenproductie in de Kempen rond 1900
Lezing door Bas Bierkens, auteur van het recent verschenen boek Boter uit de Kempen

Boter en sigaren: ze lijken weinig met elkaar gemeen te hebben. Maar de lezing van Bas Bierkens zal anders uitwijzen. 

Eind negentiende eeuw ontwikkelde de Kempen zich in hoog tempo tot een belangrijke leverancier van sigaren en boter. Naar beide producten kwam steeds meer vraag vanuit de gegoede burgerij.

In de behoefte aan boter gingen de boeren in de Kempen voorzien door coöperatieve fabrieken op te richten. Zo ontworstelden zij zich aan de misère die de internationale landbouwcrisis met zich meebracht, aldus Bierkens. Als paddestoelen rezen overal rond 1900 de ‘samenmelkerijen’ uit de grond, die voor een omslag in de landbouw op de zandgronden van Oost-Brabant zorgden. Boeren brachten er hun melk heen en met behulp van een handkrachtcentrifuge (ontromer) werd daar dan boter van gemaakt. Deze had een betere kwaliteit en bracht dus meer op dan de boter die voorheen onder primitieve omstandigheden op de boerderij werd geproduceerd. De keuterboeren gingen zich vanwege het financiële voordeel steeds meer toeleggen op de boterproductie en legden zo de basis voor de huidige welvaart op het platteland van de Kempen. De boterfabrieken vormden in feite de bakermat van wat nu de grootste zuivelcoöperatie ter wereld is, FrieslandCampina.

Ongeveer in dezelfde tijd dat elk dorp wel een boterfabriek bezat, zetten ondernemende Kempenaren tal van sigarenfabrieken op. Zuidoost-Brabant ontwikkelde zich geleidelijk tot het hart van de sigarenindustrie in Nederland. Naast belangrijke centra als Eindhoven en Valkenswaard hadden ook de meeste andere plaatsen één of meer sigarenfabrieken binnen hun grenzen.

Tussen de zuivel- en de sigarenindustrie lopen op regionaal niveau allerlei interessante lijnen, zo zal Bierkens in zijn lezing aantonen. Onder meer de loopbaan van zuivelconsulent Jef Wintermans uit Duizel, telg uit een inmiddels beroemd geslacht van sigarenfabrikanten, weerspiegelt de economische opbloei van de Kempen aan het begin van de twintigste eeuw.


Boter- en sigarenfabrikant Jan Bazelmans

Ook de ontwikkelingen in het dorp Zeelst mogen illustratief genoemd worden voor de algemene gang van zaken in de Kempen en zij zullen dan ook nader onder de loup genomen worden.  Met name het optreden van boter- en sigarenfabrikant J. Bazelmans komt daarbij aan de orde.

Boter uit de Kempen
Drs. Bas Bierkens, voormalig economisch redacteur van het Eindhovens Dagblad, heeft de geschiedenis van alle boterfabriekjes in de Kempen onderzocht en gepubliceerd in een 340 pagina’s dik boek ‘Boter uit de Kempen’. Hij richtte zijn vizier op het gebied van Hilvarenbeek tot Sterksel en van Sint-Oedenrode tot Budel. Bierkens publiceerde eerder ‘De Sigaar uit de Kempen’ en ‘De memoires van Jef Wintermans (1877-1955), landbouwpionier, politicus en journalist’.