Lezing

Over poffers en mutsen

Meer dan veertig jaar kennis van en ervaring met het restaureren en verzamelen van een uniek Brabants fenomeen.

Lezing door Ans van den Bosch-van Dillen
zondag 27 januari 2013

Inleiding
Wie in Brabant ‘poffers’ zegt, zegt ‘Ans van den Bosch-van Dillen’ en omgekeerd. Ruim 40 jaar geleden ontmoette zij bij toeval op verkenningstocht door Brabant enkele traditionele Brabanders. Ze kreeg een oud mutsje in handen en wilde daar meer van weten. Het werd het begin van een lange carrière met het restaureren en verzamelen van Brabantse poffers en mutsen.

Verrukkelijke en ontroerende verhalen kreeg ze te horen en nam ze op met haar bandrecorder. Zo zei een oud vrouwtje haar: “Wè moette gij burgermèske mee die vuile tod. Gooit um toch op de toddehoop, want ze worre toch nie mir gedraoge.” Gelukkig hield ze zich niet aan dat advies en was die slechte staat voor haar juist de reden om er zo mogelijk nog iets mee te doen.

Inmiddels 40 jaar verder is Ans van den Bosch-van Dillen als restaurator van de Brabantse streekdracht nog steeds verbaasd over de prachtige materialen en technieken van de poffers en mutsen die een eeuw geleden in Brabant vervaardigd en gedragen zijn. Met woord en beeld wil zij u deze middag haar ervaringen in deze prachtige materie en de verhalen van dit authentieke Brabantse fenomeen zelf vertellen. Een unieke ervaring.

Wie de collectie van Ans van den Bosch- van Dillen en haar werk met eigen ogen wil bewonderen kan daarvoor sinds enkele jaren terecht in museum Vekemans in Boxtel

Samenvatting van de lezing

Waar het hart vol van is
Het winterse weer deed het ergste vrezen, maar gelukkig bedachten de weergoden zich net op tijd. De naam en faam van Ans van den Bosch en haar collectie deden de rest. Met als gevolg dat er ook dit keer weer stoelen moesten worden bijgezet in ‘de Koestal’.

Al meteen bij binnenkomst werd het publiek verrast door een kleine expositie met werk van Ans bestaande uit enkele poffers en mutsen uit haar eigen collectie plus een groepje door haar zelf geboetseerde en uitgedoste Brabantse figuren. Het geheel zag er prachtig uit en zorgde voor een toepasselijk decor. Ook in de pauze en na afloop toonde het publiek er veel belangstelling voor.

Tijdens haar presentatie maakte Ans regelmatig gebruik van de uitgestalde materialen om haar verhaal te illustreren. Ook maakte ze veelvuldig gebruik van het Brabants, de poffertaal bij uitstek. Heel wat ouw vrouwkes heeft Ans in de loop der jaren ontmoet die haar in geuren en kleuren, maar vooral op z’n Brabants, het wel en wee van hun poffers en vaak ook de rest van hun leven toe vertrouwden.

Atelier in Sint Oedenrode
Zo sprak ze met enkele hoogbejaarde vrouwen die in hun jeugd poffermaakster waren geweest. Onder hen Riekske van Yperen, later non geworden en ondertussen boven de 80, en Janske van de Wiel-Verhagen. Beide werkten in een pofferatelier op de Markt in Sint Oedenrode, de bakermat van de poffer.

Gelukkig was Ans zo slim al die jaren niet alleen haar ogen en oren goed de kost te geven, maar ook om al die verhalen vast te leggen op band. Samen met de mutsen en poffers die ze in de loop der jaren verzamelde en restaureerde vormden deze banden een wezenlijk bestanddeel van haar collectie die sinds enkele jaren permanent te bezichtigen is in het Brabant Goedgemutst museum in Boxtel.

Voor de pauze vertelt Ans hoe ze er toe gekomen is om poffers en mutsen te gaan restaureren en verzamelen. Ook laat ze aan de hand van een uitgebreide serie foto’s zien wat het verschil is tussen een muts en een poffer, waar de poffer vandaan komt en hoe een poffer is opgebouwd, wat er bij komt kijken om ze op een goede manier te restaureren, wat voor typen mutsen en poffers er zoal bestaan hebben, welke regionale verschillen er zoal bestonden en voor welke doeleinden ze gebruikt werden.

Hé, dat is mijn opoe!
Elke foto, ieder onderdeel weet Ans met een toepasselijk verhaal uit haar rijke ervaring toe te lichten. Omdat er ook foto’s bijzitten van mensen uit de buurt zit er ook een enkele oude bekende bij. Zo kon het gebeuren dat uit de zaal opeens verbaasd werd uitgeroepen Hé, dat is mijn opoe!

Bij een Tilburgs mutske weet Ans te melden dat er uit die plaats maar weinig mutsen bewaard gebleven zijn, omdat het in Tilburg gewoonte was om met de muts begraven te worden.

Van de kroostrijke familie Van Asseldonk uit Mariaheide liet Ans een prachtige serie foto’s zien van respectievelijk de koperen, zilveren en gouden bruiloft. Daarop was goed te zien hoe het leven en de pofferdracht zich in de loop der jaren ontwikkelde. Later heeft de jongste dochter aan Ans verteld, dat ze die poffer op een gegeven moment alleen nog droeg om haar vader te plezieren. Zelf vond ze het helemaal niet leuk meer.

Vele verhalen opgedaan bij het verzamelen van de poffers
Na de pauze vertelde Ans nog enkele verhalen die niet specifiek over mutsen en poffers gingen, maar die wel betrekking hadden op het leven in Brabant zo’n 100 jaar geleden.

Zo was volgens een van die verhalen vruug trouwen d.w.z. de gewoonte om voor dag en dauw te trouwen, veel beter voor een lang huwelijk dan de meer recente gewoonte om later op de dag te trouwen. In een ander verhaal moest een kind het van Sinterklaas gekregen dubbeltje, waar hij zo zuinig op was, enkele weken later weer inleveren. De gasmeter was op en een andere mogelijkheid om het kerstkonijn gaar te krijgen was er niet. Nooit zag hij nog wat van terug van zijn dubbeltje. Behalve dan de herinnering aan deze gebeurtenis die hem ook na zoveel jaren nog steeds dwarszat!

Dit soort verhalen illustreerden op treffende wijze de leefomstandigheden en de mentaliteit waarin de poffer zijn hoogtijdagen kende. Na nog enig filosoferen over de grote gezinnen van toen (waarbij 15 tot 19 kinderen heel gewoon was, waar zuinigheid altijd troef was, maar waar ondanks alles toch vreugde en tevredenheid heerste) en daartegenover de overdaad van nu met meer veel onvrede en ongeluk, beëindigde Ans haar zeer geslaagde presentatie.

De lezing van Ans van den Bosch vond plaats in het kader van de expositie ‘Moeders Mooiste’ in museum ‘t Oude Slot.

Lees meer over de collectie Brabant Goedgemutst van museum Vekemans in Boxtel

Foto’s: Jos Kastelijns