ONBEKENDE ‘MEESTER’ UIT NEERITTER
door Guus Urlings, Dagblad De Limburger, 3-1-2015
Zelfs fervente heemkundigen en streektaalliefhebbers zegt de naam Jacques Cuijpers (1850-1926) vandaag de dag weinig tot niets. Terwijl de uit Neeritter afkomstige onderwijzer juist op die terreinen in Limburg en Brabant zijn sporen heeft verdiend. Tijd voor eerherstel.
Er zullen niet veelliefhebbers van heemkunde en streektaal zijn geweest die na hun dood, lang na hun dood, zo’n eerbetoon hebben ontvangen als Jacques Cuijpers. Wie zich nu afvraagt ‘Jacques wie?’, hoeft zich niet te schamen. Zelfs in kringen van collega-heemkundigen en streektaalenthousiasten zal die naam niet meteen een belletje doen rinkelen. Toch verscheen eind vorig jaar over Jacques Cuijpers een biografie zoals zelfs een gëlauwerde politicus zich die alleen maar kan wensen. Twee imposante boekwerken in een cassette, hoogglanzend papier, 630 pagina’s, inclusief dvd. Met dank aan Heemkundekring Zeelst Schrijft Geschiedenis uit de Brabantse gemeente Veldhoven.
Wie was Jacques Cuijpers, waarom belandde zijn naam in het vergeetboek en waarom is er nu, bijna negentig jaar na zijn dood, alsnog zo’n luxe biografie? Jacques Cuijpers wordt op 16 november 1850 geboren in Neeritter. Daar begint ook negentien jaar later zijn onderwijscarrière, als ‘kwekeling’ op de dorpsschool waar hij zelf nog in de klas heeft gezeten. Die onderwijscarrière voert hem via betrekkingen in Venlo, Hunsel, Helmond, Heel en Panheel uiteindelijk naar Zeelst, waar hij in februari 1883 benoemd wordt tot ‘hoofd der school’. Op dat moment ‘liefhebbert’ hij al volop in heemkunde en streektaal. Cuijpers’ eerste publicaties op die terreinen dateren uit zijn Helmondse jaren {1875-1882), waarin hij nauwe contacten onderhoudt met vooral Brabantse heemkundigen. Hij publiceert onder meer in het Limburgse historische tijdschrift De Maasgouw en draagt een aantal verhalen in het dialect van Itter – zoals Neeritters door de eigen inwoners wordt genoemd – bij aan de serie volksverhalen Van de Schelde tot de Weichsel. Zijn naam prijkt daar in de inhoudsopgave tussen die van tijdgenoten die veel bekender zouden blijven: Guillaume Franquinet en Theodoor Weustenraad uit Maastricht, Emile Seipgens uit Roermond.
Gedurende zijn hele onderwijsloopbaan (tot 1913) blijft Cuijpers veelvuldig publiceren over de meest uiteenlopende heemkundige en (streek)taalkundige onderwerpen. Hij verzamelt Brabantse en Limburgse baker- en kinderrijmen, oude volksverhalen en volkssprookjes over kaboutermannen. Hij publiceert in De Maasgouw een serie artikelen over ‘Zeden en gebruiken te Neeritter’, waarin hij de gewoontes en gebruiken rond de feestdagen beschrijft zoals hij ze zich herinnert uit het dorp van zijn jeugd. En hij bekwaamt zich steeds verder in een andere liefhebberij: de kalligrafie, de kunst van het schoonschrijven. Op dat gebied zal hij zich ontwikkelen tot een ware meester. Het tweede deel van Cuijpers’ biografie is bijna volledig gewijd aan zijn kalligrafische werk. Ook dialect en streektaal blijven hem bezighouden. Waarbij hij zijn aandacht netjes verdeelt tussen het dialect van zijn geboorte-dorp Neeritter – de Itterse kal – en het Kempenlands van zijn tweede thuis Zeelst. Hij maakt van beide dialecten woordenlijsten, legt verzamelingen spreekwoorden en uitdrukkingen aan, beschrijft karakteristieke klankkenmerken, vervoeging van werkwoorden en meervoudsvormen. Veel van wat hij verzamelt, komt uiteindelijk terecht in het Woordenboek van de Limburgse Dialecten (WLD, 1982-2008), waarin de (Neer)itterse kal dan ook ruimschoots aan bod komt.
Op 26 februari 1913 dient ‘de onderdanige dienaar Jacq. J.H. Cuijpers’ bij de gemeenteraad van Zeelst zijn ontslag in als ‘hoofd de school’. Op 16 ferbuari 1926 overlijdt hij. En daarna verdwijnt hij langzaam uit beeld. Zijn gepubliceerde teksten blijven bestaan, zij het in boeken die nauwelijks nog voorhanden zijn. Zijn handschriften berusten in familiekring, zijn kalligrafische werk is al bij zijn leven verspreid geraakt onder particulieren en instellingen. Het collectieve geheugen vergeet zijn naam. Tot, als het nieuwe millenium al weer een flink eind op streek is, de Heemkundekring Zeelst Schrijft Geschiedenis besluit haar voorganger, de veelzijdige meester, aan de vergetelheid te ontrukken…
Jacques Cuijpers, een veelzijdig meester
Een cassette met twee boeken, in totaal meer dan 600 pagina’s, en een DVD met hoge resolutie scans die u de mogelijkheid bieden de kalligrafische werken van Cuijpers tot in het kleinste detail te bekijken. Een ware erfgoedschatkamer voor ieder die belangstelling heeft voor de Brabantse en Limburgse geschiedenis, taal- en volkskunde.
De verkoopprijs van de cassette bedraagt € 49,50
De verzendkosten bedragen € 10,60
Bestellen
U kunt de cassette ‘Jacques Cuijpers, een veelzijdig meester’ bestellen met het speciale bestelformulier voor instellingen of voor privé personen. Het bedrag kan worden overgemaakt op: NL22RABO 0103244131 t.n.v. Heemkundekring Zeelst Schrijft Geschiedenis o.v.v. ‘Jacques Cuijpers’