15 februari 2021 is de laatste kans voor gemeenten om een decentralisatie-uitkering aan te vragen bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed om een kerkenvisie op te stellen. Het doel van een kerkenvisie is om als gemeente het gesprek aan te gaan met kerkeigenaren, erfgoedorganisaties, inwoners en andere belanghebbenden over de toekomst van de kerkgebouwen. Is er bijvoorbeeld een kerk die binnenkort sluit? Welke bestemming kan dit gebouw krijgen? Samen kunnen er dan keuzes gemaakt worden. Maar waarom zou een gemeente zich eigenlijk bezighouden met kerkgebouwen? Daar zijn 5 redenen voor.
Reden 1: Voorkom leegstand en sloop
Hoe zou Nederland eruitzien zonder kerken? Midden in veel dorpen zou één van de meest bepalende gebouwen wegvallen. Een stuk van onze cultuur en kunstgeschiedenis is niet meer zichtbaar. Als we nu niets doen, is het verdwijnen van kerken realistischer dan het in eerste instantie lijkt. 80% van de Nederlanders komt zelden tot nooit in een kerk en steeds minder mensen geloven. De verwachting is dat er de komende 10 jaar 1800-4800 van de 6000 gebouwen hun functie als kerk zullen verliezen. Leegstand of sloop dreigt.
Door proactief in gesprek te gaan met kerkeigenaren en betrokkenen, word je als gemeente niet overvallen door plotselinge leegstand of sloop. Je kunt op voorhand meedenken welke mogelijkheden er zijn om een gebouw te behouden en een nieuwe functie te geven.
Reden 2: Los vraagstukken integraal op
Het opstellen van een visie biedt de mogelijkheid om met allerlei partijen in gesprek te gaan: van kerkeigenaren tot een dorpsraad, van ondernemers tot heemkundige verenigingen. Kerkgebouwen worden dus niet afzonderlijk bekeken, maar in samenhang met andere (maatschappelijke) gebouwen en ontwikkelingen in een buurt.
Door kerkgebouwen als onderdeel van een buurt te zien en verschillende belanghebbende bij elkaar aan tafel te krijgen, kunnen er creatieve verbindingen en nieuwe kansen ontstaan. Is er bijvoorbeeld een dorpshuis dat toe is aan vervanging en kan een leegkomende kerk deze functie op zich nemen? Of is er juist enorme behoefte aan woningbouw en is er draagvlak om het gebouw daarvoor in te zetten?
Reden 3: Wees goed voorbereid
Door inzicht te hebben in de ontwikkelingen bij de kerkeigenaren, voorkom je dat je als gemeente overvallen wordt door een plotselinge sluiting. Zo’n sluiting leidt vaak tot commotie en brieven van inwoners aan wethouders en de raad om het gebouw te behouden. Hoewel de gemeente geen eigenaar is, maakt maatschappelijke onrust het vaak toch een kwestie voor de gemeente.
Door al in gesprek te zijn, ben je als gemeente beter voorbereid op de ontwikkelingen in de toekomst. Je hebt als gemeente al gezorgd dat de neuzen intern dezelfde kant op staan. Daarnaast weet je welke kerkeigenaren denken over sluiting of medebestemming en je weet ook voor welke gebouwen er veel draagvlak is om deze te behouden. Zo weet je voordat het besluit van sluiting valt, al welke mogelijkheden er zijn en waar draagvlak voor is.
Zo ga je van het individueel beoordelen van kerken en improviseren, naar een gedragen besluit op basis van een toekomstvisie.
Reden 4: Versterk samenwerking tussen overheid en religieuze gemeenschappen
De scheiding tussen kerk en staat maakt dat veel gemeenten koudwatervrees hebben als het gaat om het samenwerken met kerken. Deze scheiding is echter organisatorisch en bestuurlijk, zodat er een gelijke behandeling is en godsdienstvrijheid. Dit betekent niet dat gemeenten en kerkgenootschappen niet kunnen samenwerken.
De kerkenvisie draait daarnaast niet om het behouden van de kerk, maar om het behouden van het religieus erfgoed. Kortom: gebouwen die architectonische, geschiedkundige en sociale waarde hebben. Dit is inclusief religieus erfgoed van andere denominaties zoals synagogen, moskeeën en tempels.
Het opstellen van een kerkenvisie helpt om elkaar als gemeente en religieuze gemeenschappen beter te leren kennen. Je weet wie je waarvoor moet hebben. Deze relatie kan helpen om sneller te schakelen wanneer het om de gebouwen gaat, maar biedt ook kansen voor volgende projecten en andere gemeentelijke afdelingen. Bijvoorbeeld een samenwerking om eenzaamheid tegen te gaan of radicalisering op te sporen. Daarnaast biedt de kerkenvisie ook kansen om meer uitwisseling tussen kerken te faciliteren, bijvoorbeeld op het gebied van het verduurzamen van gebouwen of medebestemming.
Reden 5: Geef inwonersparticipatie vorm
Kerkgebouwen zijn veel meer dan een plek waar gelovigen samenkomen. Deze gebouwen hebben vaak grote betekenis voor het dorp of de buurt. Een dreigende sluiting of sloop, levert dan ook vaak commotie op.
Inwoners worden betrokken in het proces van een kerkenvisie. Wat zijn hun ideeën voor het gebouw? Zou het moeten blijven of is het prima als er iets anders voor in de plaats komt? Wat zou er nodig zijn voor de buurt?
Onderdeel van de Omgevingswet is dat inwoners meer te zeggen krijgen over hun leefomgeving en de kerkenvisie is een manier om hier mee aan de slag te gaan. Inwoners worden al in een vroeg stadium gevraagd naar hun mening en betrokken bij de planvorming, wat voorkomt dat zij in een later stadium overvallen worden en er kansen gemist worden.
Toelichting: aanvragen subsidie tot 15 februari 2021
Genoeg reden om een kerkenvisie op te stellen én er is nu ook nog een mogelijkheid tot subsidie. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed stelt € 25.000 tot € 75.000 (afhankelijk van het aantal gebouwen) ter beschikking per gemeente. Daarmee kan het opstellen voor een groot deel worden uitbesteed. De deadline om subsidie aan te vragen is 15 februari 2021. Het aanvraagformulier is eenvoudig en de visie zelf mag op een manier worden ingevuld die past bij de lokale realiteit. Het is bijvoorbeeld mogelijk deze subsidie te koppelen aan een andere opgave binnen de gemeente, zoals duurzaamheid. Tot slot kun je als gemeente zelf bepalen wanneer je start met de uitvoering van de kerkenvisie.